Dijital Habitat
Ebeveynler (genellikle) çocukları için en iyisini ister. Bu, çoğu kez, onların en iyi kıyafetlere, en son çıkan oyuncaklara ya da en havalı cihazlara değil, güvenli bir geleceğe sahip olmasını istedikleri anlamına gelir. Onlara, başarılı bir hayat inşa edebilecekleri bir zemin oluşturmayı temenni ederler.
O halde asıl mesele, çocuklara, ilerideki hayatlarını derinden etkileyecek bir beceri kazandırmak. Bu beceri, para ile ilgili.
Çocuklara finansal okuryazarlık öğretmeyi hedefleyen Sammy Rabbit karakterinin yaratıcısı Sam X Renick, “Para hakkında bilgi sahibi olmadan hayatta iyi yerlere gelebilmek neredeyse imkansız” diyor.
Para, yaptığımız her şeyin temelinde yatıyor. Nerede yaşadığımız, ne yediğimiz, ne giydiğimiz, hangi arabaları sürdüğümüz, sağlığımız, eğitimimiz, çocuk büyütmemiz, hediye vermemiz, tatile çıkmamız, eğlenmemiz, evimizi ısıtmamız, sigortamız… Aklınıza gelen her şeyde para faktörü var.
Ancak birçok ebeveyn, çocuklarına finansal okuryazarlık eğitimi sağlamıyor. T. Rowe Price’ın 11. kez düzenlediği Yıllık Ebeveyn, Çocuk & Para anketine katılan ebeveynlerin neredeyse yarısı, çocukları ile para hakkında konuşmadığını; çeyreği ise bunun için fazlasıyla veya aşırı derecede gönülsüz olduğunu ifade ediyor. Öte yandan çocuklar, ailelerinin, sahip oldukları bilgi birikimini kendileriyle paylaşmasını istiyor. Ankete katılan çocukların yarısı, ebeveynlerinden para hakkında daha fazla şey öğrenmeyi dilediğini belirtiyor. Siz öğretmeseniz bile, çocuklarınız, bir şekilde para hakkında bilgi sahibi olacak.
Eğer çocuklarınızın para hakkındaki hislerini, düşüncelerini ve değerlerini şekillendirmesinde önemli bir rol oynamak istiyorsanız, onlara erken yaşlarda okuryazarlık eğitimi sağlamalısınız. Peki ya nasıl?
Erken Yaşlarda Temel Kavramlarla Başlayın
Renick, kitap karakteri Sammy Rabbit aracılığıyla 2001 yılından beri çocuklara para eğitimi veriyor. Finansal eğitimin ne kadar erken sağlanırsa, o kadar iyi etki edeceği görüşünde. Renick, finansal derslerin yedi yaşından önce başlaması gerektiğini, çünkü yapılan araştırmalara göre para alışkanlıklarının o yaşta çoktan şekillendiğini söylüyor.
Çocuklarınız, ağızlarına para sokmamaları gerektiğini anlayacak yaşa geldiğinde, onları kağıt para ve madeni para ile tanıştırmalı, paranın ne olduğunu ne nasıl kullanıldığını açıklamalısınız. Para ile ne yapıldığını göstermek çok daha etkili olur. Siz bir şeyler satın alırken sizi izlemelerine izin verin.
San Diego Finansal Okuryazarlık Merkezi’nin sosyal yardım müdürü olan Chase Peckham, ödeme kart ile yapıldığında bile çocuklara alışveriş yapmak için para kullanıldığını anlatmayı öneriyor. Peckham, çocukları ile birlikte alışverişe çıktığında, onlara fişleri ve kaç para ödediğini gösterdiğini ifade ediyor. Peckham, “Bunu sürekli tekrarlayarak alışkanlık haline getirmelerini sağladım, Büyüyünce anlamaya başladılar. İşte onları parayla böyle tanıştırdık” diyor.
Biriktirme Alışkanlığını Aşılayın
Para harcama, büyük ihtimalle bir çocuğun para ile ilk etkileşimleri arasında yer alır. Bir yetişkini, alışveriş yaparken ve onlar için bir şeyler almak için para kullanırken görürler. Bu yüzden, çocuklar henüz küçükken onlara paranın sadece harcamaya yaramadığını, aynı zamanda düzenli olarak para biriktirmeleri gerektiğini öğretmek de önem taşıyor.
Para biriktirmeyi öğrenmek sadece önemli bir alışkanlık kazandırmakla kalmıyor. Renick, “Birikim yapmak, disiplinli olmayı ve ertelenmiş tatmini öğretiyor” diyor.
Birikim yapmak, hedef koymayı ve plan yapmayı öğretiyor. Birim yapmak, hazırlıklı olmayı, güvenli yaşamayı ve bağımsız olmayı inşa ediyor.
Çocuklarınıza birikim yapma alışkanlığını aşılamak için onlara kumbara veya para biriktirebilecekleri kavanozlar hediye ettikten sonra onları teşvik etmek için kısa ve basit mesajlar verin. Renick, şu örnekleri veriyor:
Birikim yapmak harika bir alışkanlık.
Para biriktirmeyi seviyorum.
Para biriktirmek ve geleceğimi inşa etmek iyi hissettiriyor.
Çocuklar için ebeveyn kontrolünde bir banka kartı olan Greenlight’ın kurucusu ve CEO’su Tim Sheehan, daha küçük yaştaki çocuklara, uzun vadeli yerine kısa vadeli hedefleri -örneğin istedikleri bir oyuncak- için para biriktirmeyi öğretmenin daha kolay olduğunu söylüyor. Dört çocuk babası Sheehan, çocuklarını kısa vadeli hedefleri doğrultusunda teşvik etmenin, onlar henüz küçükken ertelenmiş tatmini öğrenmelerine yardım ettiğini söylüyor. Çocukları şimdi daha büyükler ve daha uzun vadeli hedefleri için para biriktirebiliyorlar.
Aileler çocuklarını para biriktirme konusunda teşvik edebilmek için aynı zamanda onlara biriktirdikleri kadar veya belli bir oranda para verebilir. Eğer çocuklarınız kumbara yerine bankada birikim yapabilecek kadar büyükse, çocuklara özel finansal araçlardan faydalanabilirsiniz. Ön ödemeli banka kartları ve uygulamalar, ailelerin çocuklarına para yollayabilmelerini ve çocuklarının biriktirmeyi seçtikleri paralar üzerinden kazanç elde edebilmelerini sağlıyor.
Para Kazanma Fırsatları Yaratın
Nasıl harcayacaklarını öğrenebilmek için çocukların kendi parasına sahip olması gerekiyor. Ailelerin verdiği harçlıklar bunu sağlayabilir. Ancak, çocuklarınızın bu harçlıkları kazanabilmeleri için bazı gündelik işleri yapmalarını şart koymanız yararlı olabilir. Bu gündelik işler halihazırda çocuğun kendi sorumluluğu olan işler olmamalı. Çocuğa zaten yapması gereken işler için para ödemeniz olumsuz bir koşullanma oluşturabilir. Normalde sorumluluğu olmayan ancak size yardımı dokunabilecek bir iş karşılığında makul bir ödeme yapabilirsiniz.
Neredeyse herkes, kazandığı paraya kendilerine verilen paradan daha farklı bir değer atfeder.
Hem Peckham hem de Sheehan, çocuklarına paranın kazanılan bir şey olduğunu öğretmek istediğini söylüyor. Çocukların, bazı gündelik işleri ücretsiz olarak yapmaları gerekebilir, çünkü bu sayede ailelerine yardım etmeyi öğreniyorlar. Ancak para kazanmak istiyorlarsa bazı görevleri yerine getirmeleri gerek.
Sheehan, en küçük iki çocuğuna her hafta yaşları kadar harçlık veriyor. Peckham ise başlarda uyguladığı bu yöntemi ilerleyen yıllarda değiştirerek çocuklarına, doğrudan banka hesaplarına yatırdığı bir “maaş” ödüyor. Peckham, çocuklarının, evdeki bazı ek işleri yapmayı kabul ederek maaşları için zam istediğini söylüyor.
Çocukların Doğru Harcama Kararları Vermelerine Yardımcı Olun
Sheehan, çocuklarına paranın kazanılan bir şey olduğunu öğretmenin yanı sıra bir bütçeye uyarak yaşamanın önemini kavratmak için harçlık sistemine geçti. Sheehan, 16 ve 11 yaşlarındaki en küçük çocuklarının sürekli para istediğini ve “ayyaş denizciler gibi para harcadığını” söylüyor. Onlara harçlık vermeye başladığı zaman ise çocuklarına, alacakları tüm paranın bu olduğunu ve nasıl yöneteceklerinin onlara kaldığını belirtmiş.
“Bu yöntem şaşırtıcı bir derecede işe yaradı” diyor. Çocukları, bir uygulama aracılığıyla gelir ve giderlerinin yanı sıra birikimlerinin de hesabını tutuyor. Sheehan’a göre bütçe hesabı yapmayı öğrenmek, çocuklar gerçek dünyaya adım attıklarında onlara yardımcı olacak.
Peckham, çocukları harçlık almaya başladıklarından beri kendi paraları hakkında kendi kararlarını vermelerine izin veriyor.
Para harcamaları, biriktirmeleri ve bağışlamaları için onlara üç kavanoz hediye eden Peckham, çocuklarına her bir kavanoza harçlıklarının bir kısmını koymaları gerektiğini söylese de bu miktarı belirtmeyip onların insafına bırakıyor.
Peckham, aynı zamanda çocuklarına, para harcamanın istediğimiz şeyleri almaktan ibaret olmadığını da benimsetiyor. Yetişkin olduklarında ihtiyaç duydukları şeyler için para harcamak zorunda kalacaklarını ve dilerlerse insanlara kendileri için bir şeyler yaptıkları zaman para ödeyebileceklerini öğretmek istiyor. Böylece, eğer çocukları evde kendilerinden beklenen görevleri yerine getirmezse, bunun için ebeveynlerine para ödemeleri gerekiyor.
Yani çocukları, ebeveynlerine, kendileri için bir şeyler yapsınlar diye harçlıklarından para ödüyorlar. Peckham, “Ödemek istedikleri ve istemedikleri şeyler için kendi kararlarını vermelerini istedim” diyor.
Verecekleri her kararın bir sonucu olduğunu fark etmeleri gerek. Bireysel finansman verdiğimiz kararlardan oluşuyor.
Çocuklara Verici Olmayı Öğretin
Bir ebeveyn olarak, çocuklarınıza finansal dersler vermenin sizin için en büyük önemi, bu dersler aracılığıyla onlara parasal ilkelerinizi öğretebilmenizdir. Eğer verici olmak sizin için değerliyse, çocuklarınız henüz ufakken bunu bir alışkanlık haline getirmelerini sağlayarak bu değeri onlara aşılayabilirsiniz. Peckham’ın yaptığı gibi yapabilir, çocuklarınız küçükken onlara harcama, biriktirme ve bağış kavanozları hediye edebilirsiniz. Çocuklarınız adına bağış hesapları oluşturabilir veya çocuklarınıza, bağış için özel hesapları açmaları konusunda yardımcı olabilir, sonra da kimler için veya hangi amaçlar için bağış yapmak istediklerini onlarla konuşabilirsiniz.
Birikimlerin Büyütebileceğini Gösterin
Para biriktirmek harika bir alışkanlık; ancak Sheehan, eğer çocuklarınızın gerçekten nasıl servet oluşturulacağını öğrenmesini istiyorsanız, onlara yatırım yapmayı öğretmeniz gerektiğini söylüyor. “Bu bilgiyi ve içgörüyü çocuklarıma aktarmayı denedim” diyor. Sheehan, dört çocuğuna da ebeveynlerine bağlı yatırım hesabı açmış (reşit olmayanlar kendi adlarına hesap açamıyor). Şu an 20 ve 18 yaşlarında olan en büyük çocuklarına, henüz ufaklarken, paraları ile nasıl yatırım yapabileceklerini ve yatırımlarını daha hızlı bir şekilde nasıl büyütebileceklerini öğretmeye başlamış. Daha küçük iki çocuğuna öğretebilmek için ise hala çabalıyor. “Bazı çocuklar daha küçükken kavrayabiliyor” diyor, “Bazıları ise daha sonra”.
Eğer yatırım konseptini çok iyi anlayamıyorsanız, çocuklarına yatırımın nasıl işlediğini anlatan kitaplar verebilirsiniz.
Renick, bireysel finansman alanında bir klasik olan Babil’in En Zengin Adamı adlı kitabıyla, o 12 veya 13 yaşındayken babası sayesinde tanıştığını anlatıyor Renick, “Bu kitap beni gerçekten yatırım yapmaya ve kazandığımdan daha az harcamaya teşvik etti” diyor.
Rol Model Olun
Çocuklarınıza para hakkında öğrettiğiniz dersler kadar, çocuklarınızın yanındayken para hakkında neler dediğiniz ve parayı nasıl harcadığınız da önemlidir. Örneğin, eğer çok harcama yaptığınızdan şikayet edip ardından çocuklarınızı alışverişe çıkarıyorsanız, çocuklarınıza karmaşık sinyaller gönderiyorsunuz demektir. Bunun yerine, çocuklarınızın benimsemelerini istediğiniz davranışları sergileyin. Renick, babasının, kendisini ve kardeşlerini ev işi yapmaya teşvik etmekle kalmayıp aynı zamanda işin içine dahil olarak onlara yardım ettiğini anlatıyor. “En sevdiğim çocukluk hatıralarım arasında ben araba yıkarken ve çimleri biçerken babamın bana yardım edişi var” diyor Renick.
Babam aynı zamanda o anları, benimle ve kardeşlerimle, çalışmanın ve para yönetimi yapmanın önemi hakkında konuşmak için değerlendirirdi. Bize ‘Ne kadar kazandığın değil ama kazandığınla ne yaptığın önemli’ gibi şeyler söylerdi.
Eğer çocuklarınızın iyi harcama ve biriktirme alışkanlıkları kazanmasını istiyorsanız, sizi doğru kararlar verirken görmeleri gerek. Kısacası, onlara anlattığınız şekilde davranın ve istikrarlı olun. Çocuklarını bireysel finansman alanında eğitmek zaman alabilir; ancak eğer çaba gösterirseniz ve devamlı olarak para hakkında net mesajlar iletirseniz, çocuklarınıza çok faydası dokunacak iyi alışkınlar aşılayacaksınız.
Kaynak: Forbes Advisor
Çeviren: Bilge Çay
