Bilal Emre Arslan
Evinize ilk kez misafir olmuş birine ertesi sabah “iyi uyudun mu?” diye sorarsınız. Hemen hepsinin cevabı “çok iyi uyudum” olur. Oysa çoğu “yerimi yadırgadım, o yüzden sabaha kadar uyuyamadım” demek ister.
İlk gece etkisi
İşte bu ‘yerini yadırgama’ yani yeni bir ortamda uyuma güçlüğü çekmek o kadar sık karşılaşılan bir durum ki nörologlar bunu “ilk gece etkisi” (FNE) olarak isimlendirmişler. Yeni araştırmalar gösteriyor ki, FNE’nin yani tek gözü açık uyumanın nörolojik bir karşılığı var. Current Biology’de yayımlanan bir çalışmaya göre ilk kez uyuduğunuz bir yerde, beynimizin yalnızca yarısı gerçekten dinleniyor.
Araştırmacılar deneyler kapsamında, ilk kez uyudukları ortamlarda en derin uyku periyoduna geçen insanların beyin dalgalarını ölçüyor. İlk deneyde uyuyan deneklerin beyinlerinin sol kısmı sağ kısmından daha aktif olarak gözlemleniyor. Bu da beynin sol kısmının çevreye karşı tetikte beklediğini gösteriyor.
Denekler ikinci gece de aynı yerde uyuduklarında bu dengesizliğin ortadan kalktığı ve beynin her iki kısmının da sağlıklı bir şekilde dinlendiği gözlemleniyor.
Tek örneği insan değil
Birçok kuş ve su memelisi ise her zaman böyle uyuyor. Beyinlerinin sadece yarısı tam olarak dinleniyor ve bu durum ‘tek hücreli yavaş dalga uykusu’ olarak biliniyor. Böylelikle bu canlılar dış tehditlere karşı her zaman tetikte olabiliyor. Aşina olmadığınız ortamlarda uyuyan insanlar tarafından sergilenen asimetrik uyku düzeninin aynı işlevi görüp görmediğini test etmek için araştırmacılar, daha hafif uyku becerisinin uyku halindeki insan denekleri harici uyaranlara karşı daha hassas hale getirip getirmediğini araştırdı.
Bunu yapmak için araştırmacılar deneklerden, uyurken bir ses duyup uyandıklarında parmaklarını oynatmalarını istedi. Bu denekler aynı yerde iki gece uyudular ve araştırmacılar iki gecede de aynı sesleri çıkardılar. Sese tepki vermek için parmaklarını oynatma hızları kayda değer bir şekilde ilk gece ikinci geceden daha yüksek oldu. Bu da beynin FNE nedeniyle daha iyi algılamasının yanı sıra daha hızlı uyanabileceğini de göstermiş oldu.
Araştırmacılar, FNE’nin neden beynin sağ kısımdan ziyade sol kısmının uyanık kalmasına neden olduğundan emin değiller, ancak beyin bağlantılarının yapısından kaynaklanabileceğini söylüyorlar. Beyinde derin uykunun meydana geldiği, varsayılan mod şebekesi olarak bilinen kısım ile beynin geri kalan kısmı arasındaki sinirsel bağlantılar sol kısımda daha güçlüdür. Bu da sol kısmın uyanıklılığını sağ kısmın uyanık olmasından daha yaralı yapar, çünkü daha güçlü bağlantılar uykuda algılanan uyarılara daha hızlı tepki verebilir.
Konfor seviyesinin FNE’ye etkisi yok
Yatağın konfor seviyesi bile, yeni bir çevrede uyuma gelince önemli değil gibi görünüyor. Deneyi yapan araştırmacılardan biri olan Yuka Sasaki, “Çalışmamızda, rahatsızlık konusunda subjektif bir rapor yayınladık” diyor. “İlk oturumda rahatsız olmadığını kimse belirtmedi, ancak herkes ilk gece etkisi gösteriyor.”
Bu sonuçlar, yeni bir yerde ilk gecede yaşadığımız hafif, asimetrik uykunun hayvanlarda olduğu gibi insanlarda da koruyucu bir mekanizma olduğunu düşündürüyor. Ancak şanslıyız ki biz insanlar, yeni mekana aşina olduktan sonra, hayvanların aksine derin bir uyku çekebiliyoruz.
Kaynak: Quartz
