Bilal Emre Arslan
- 1977’de İran’ın başkenti Tahran’da doğdu, 15 Temmuz 2017’de Amerika’da yaşamını yitirdi.
- Lise yıllarında Uluslararası Matematik Olimpiyatları’nda ülkesini temsil eden takımda yer alan ilk kadın olan Mirzakhani, 1994 ve 1995 senelerinde üst üste iki kez altın madalyanın sahibi oldu.
- Harvard, Princeton ve Standford Üniversitesi gibi dünyanın en prestijli üniversitelerinde eğitim aldı ve çalıştı.
- 2014 yılında Fields Madalyası’na layık görüldü. Bu ödüle layık görülen ilk kadındır.
- “Riemann yüzeyi” olarak adlandırılan şekillerin alan hesaplamaları ile ilgileniyordu.
(Bu haberde 5 Harfliler, BBC Türkçe ve Agos‘tan alıntılar kullanılmıştır.)
Maryam Mirzakhani hem kadın hem de İranlı olması dolayısıyla, matematikte mükemmelliğin bir coğrafya veya cinsiyet meselesi olmadığını, evrensel ve dolayısıyla hepimizin olduğunu bizlere hep hatırlatacak.
Prof. Dr. Betül Tanbay
Yaşamı boyunca sadece bir deha olarak değil, azmi ve tevazusu ile tabuları yıkan bir kişilik olarak da iz bırakan Mirzakhani’nin çalışmaları özellikle “Riemann yüzeyi” olarak adlandırılan şekilleri temel alır. Bu sarmal şekiller ancak karmaşık sayılarla analiz edilebiliyor. Mirzakhani’nin özgün yaklaşımı Riemann yüzeylerinin kendine özgü muhtemel geometrilerini haritalamaya ve ortaya çıkan yeni alanları hesaplamaya dayanıyor.
Küçükken yazar olmayı düşünüyordu
Maryam Mirzakhani bir röportajında matematikle olan ilişkisini şu şekilde anlatıyor: “Matematiğe başlarda ilgili değildim, roman okumaya daha çok ilgiliydim. Hatta bir gün yazar olacağımı düşünürdüm. Matematik benim için belki de bir meydan okumaydı ama sonradan çok sevdim. Savaşın olduğu zamanlar zor zamanlardı. Savaş sonrası bir çok fırsatım oldu ve sonrasında güzel bir öğrencilik dönemi geçirdim. Sanırım bizim nesil şanslıydı, çünkü ilk gençlik yıllarımda her şey durulmuştu.”
Mirzakhani ilkokulu İran-Irak Savaşı’nın hemen sonrasında bitirmiş ve üstün yetenekli kız öğrencileri yetiştirmek için kurulan Ferzanegan Ortaokulu’na yazılmış. Okulun ilk haftasında, kendisi gibi bir kitap kurdu olan Rüya Beheşti ile tanışmış ve iki kafadar kısa süre içinde etraftaki kitapçıları ziyarete başlamış. Satın almadan önce kitapları karıştırmak yasak olduğu için de zamanla pekçok rastgele kitap alıp okumuşlar. Yakın arkadaşı Beheşti de bugün başarılı bir matematikçi.
”Yapamazsın”
Orta birinci sınıftaki matematik öğretmeni, Mirzakhani’nin matematiğe karşı pek yeteneği olmadığına kanaat getirmiş. Öğretmeninin tavrı özgüvenini kötü etkilemiş ve Mirzakhani o yıl matematiğe olan ilgisini kaybetmiş. İkinci sınıftaki öğretmeni ise tersine, kendisini çok teşvik etmiş ve Beheşti’nin ifadelerine göre o andan itibaren Mirzakhani okulda bir yıldız haline gelmiş.
”Gözüpek bir hayalgücü”
Doktora için gittiği Harvard Üniversitesi’nde kendisi gibi Fields madalyalı olan doktora danışmanı Curtis McMullen, Mirzakhani için ”gözüpek bir hayalgücüne sahip” ifadelerini kullanıyor. Mirzakhani’nin kendi vizyonunu oluşturma çabası ve birbirinden uzak alanlar arasında beklenmedik bağlantılar kurarak problem çözme becerisi akademik çevrede daima takdir ve gıpta ile karşılanıyor.
Sadece yaşarken değil ölümünden sonra da tabuları yıktı
Mirzakhani’nin vefatı tüm dünyada geniş yankı uyandırırken, İran basınında da kadınların temsiline ilişkin güçlü tabuların yıkılmasına sebep oldu. Kadın giyimi üzerine katı yasaları bulunan İran’da gazeteler Mirzakhani’nin ölüm haberini ilk sayfadan başı açık fotoğrafıyla verdi. Buna öncülük eden ise Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani oldu. Ruhani, Instagram hesabından Mirzakhani’nin başı açık fotoğrafı eşliğinde, “Yüce İranlı ve dünyaca ünlü matematikçi Maryam Mirzakhani’nin gidişi yürek parçalayıcı” ifadelerini kullandı. İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif ise “İranlı genç deha ve matematik profesörü olan Maryam Mirzakhani’nin ölümü benim için ve tüm İranlılar için büyük bir acı kaynağı” açıklamasında bulundu.
https://www.instagram.com/p/BWkzrmel7Mt/
Mirzakhani’nin, Çekya vatandaşı eşiyle olan evliliğinden bir kızı var. Ancak İranlı kadınların, Müslüman olmayan bir erkekle evlenmeleri durumunda çocuklarının İran vatandaşı olmasını engelleyen yasa nedeniyle Mirzakhani’nin kızı İran pasaportu alamıyordu. Mirzakhani’nin vefatının ardından 60 milletvekili, anneleri İranlı olan çocuklara İran vatandaşlığı verilmesine izin veren yasa tasarısının görüşülmesinin hızlandırılmasını talep etti.
Mirzakhani, uğraştığı problemler üzerine düşünürken ufak taslaklar karalamayı seviyormuş. Eşi, evde saatlerce yerde oturup kocaman kağıtlara birbirine benzer görünen şeyler çizerek çalıştığını söylüyor. Küçük kızı ise annesini elinde kalemle görünce, “Annem yine resim yapıyor!” diyormuş.
Fields Madalyası’nı alan ilk kadın olarak Mirzakhani, başta matematik dünyası olmak üzere tüm bilim dünyasındaki kadınlara öncülük edecek. Bu madalyanın 40 yaş altındaki bilim insanlarına veriliyor oluşunun, çocuk sahibi olan kadınlar için bir güçlük oluşturduğunu ve kadınların bu yüzden bu ödüle ulaşamadıklarını düşünmeme rağmen, Mirzakhani ikisinin bir arada yapılabileceğini herkese gösterdi.
Prof. Dr. Talin Budak
”Kolay yılan biri değilim”
Mirzakhani Fields Madalyası’nı kazandıktan sonra The Guardian’a verdiği röportajda kariyeri için büyük planlarından ve hayallerinden bahsetmişti. Şimdiye kadar yaptığı çalışmaların açtığı yolda karşısına çıkan çok daha zorlu problemlerle uğraşmak istediğini; kolayca sonuca ulaşabileceğini bildiği konular üzerinde çalışmaktansa, uzun süre uğraşmayı, derin düşünmeyi gerektiren problemleri tercih ettiğini ifade eden dahi matematikçi, on yıldan fazla süredir üzerinde düşündüğü ama hala pek ilerleme kaydedemediği problemler olduğunu söylemiş ve eklemişti: “Kolay yılan biri değilim.”
Cebirsel geometri, analiz, topoloji hatta olasılık gibi çeşitli konuların son derece güçlü tekniklerini rahatlıkla kullanabilen Mirzakhani, Riemann yüzeyleri ve bunların moduli uzayları ile ilgili temel sonuçlar elde etmiş ve bu sahada çalışan matematikçilere yeni araştırma alanları açmış. Çalışmaları ile ilgili detaylı ve teknik bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.
